Als reactie op de coronacrisis in Nederland heeft onderzoekbureau Labyrinth onderzocht welke impact de coronamaatregelen hebben op het sociale leven van personen die in Nederland wonen. De serie ‘Jouw leven in coronatijd’ bestaat uit een reeks thema-artikelen die ingaan op de bevindingen die wij met dit onderzoek hebben opgedaan. 

Deze keer in de serie: Religie in coronatijd.

Leidt corona tot meer religie?

Wat heeft corona voor invloed op de beleving van religie? Uit onderzoek is gebleken dat mensen meer naar religie grijpen in een noodsituatie zoals bijvoorbeeld een aardbeving. Psychiater en filosoof Damiaan Denys verwacht bijvoorbeeld dat mensen meer gaan geloven als de coronacrises lang gaat duren. In ons onderzoek lijkt een deel van de ondervraagden, vooral moslims, meer te gaan praktiseren binnenshuis. Toch wordt er van de alternatieve virtuele religieuze activiteiten die bijvoorbeeld door moskeeën en kerken worden georganiseerd, niet op grote schaal gebruik gemaakt.

Geen grote deelname alternatieve religieuze activiteiten

Hoewel religieuze bijeenkomsten een rol spelen in het leven van de gelovige deelnemers, nemen ze niet massaal deel aan alternatieve online vormen van religieuze bijeenkomsten. Veel moslims en christenen geven wel aan op de hoogte te zijn van alternatieve (online) activiteiten die in deze tijd worden georganiseerd, zoals religieuze lezingen, online lessen en online gebedsdiensten. Toch maakt meer dan 75% van de islamitische en christelijke respondenten hier geen gebruik van.

Minder kennis van alternatieve religieuze activiteiten bij Syrische respondenten

In ons onderzoek hebben we relatief veel islamitische deelnemers met een Syrische achtergrond. Volgens dit onderzoek gingen zij voor de coronacrisis al minder vaak naar religieuze bijeenkomsten in vergelijking met de andere moslim deelnemers zoals moslims respondenten met een Turkse of Marokkaanse achtergrond. Dit stemt overeen met de bevindingen van het SCP dat het bezoeken van religieuze bijeenkomsten geen grote plaats inneemt bij Syrische gelovigen. Bij hen zien we ook dat ze veel minder (minder dan 10%) op de hoogte zijn van alternatieve (online) religieuze activiteiten dan andere gelovige respondenten. Mogelijkerwijs komt dit doordat zij al minder vaak naar religieuze bijeenkomsten gingen en daarmee misschien ook minder betrokken zijn bij de organisaties die alternatieve activiteiten organiseren.

Bij moslims meer toename praktiseren religie binnenshuis dan bij christenen

Hoewel de respondenten dus niet veel deelnemen aan de georganiseerde alternatieve religieuze activiteiten, zijn vooral islamitische respondenten hun geloof tijdens corona wel meer gaan praktiseren binnenshuis. Sinds de coronacrisis zien we bij ongeveer de helft van islamitische deelnemers een stijging van één of meer religieuze activiteiten. Dit zijn vooral moslims met een Marokkaanse en Turkse achtergrond. Maar liefst 68% van de islamitische respondenten is meer online religieuze lessen gaan volgen en de meerderheid leest ook religieuze boeken en doet aan liefdadigheid, zie ook onderstaande grafiek. Christenen daarentegen geven aan de meeste religieuze activiteiten in dezelfde mate uit te voeren. Ze zijn wel meer online religieuze lessen zijn gaan volgen.

Veel moslims hebben de vragenlijst in of net voor de Ramadan ingevuld. De Ramadan is voor veel moslims al een maand met extra aandacht voor religie. Daarnaast kwam in dit onderzoek naar voren dat er een groep jonge islamitische deelnemers is die hun baan zijn kwijt geraakt als gevolg van de coronacrisis. Hierdoor bevinden ze zich mogelijk ook meer binnenshuis bevindt en hebben ze mogelijk meer tijd.

Pasen, ramadan en het Suikerfeest: geen feest zoals voorheen

In de afgelopen maanden vonden ook een aantal belangrijke religieuze feestdagen plaats, waaronder Pasen en het Suikerfeest, voorafgaande door de maand ramadan. Voor veel religieuze feesten geldt dat sociaal contact en religieuze bijeenkomsten een belangrijk deel uitmaken van het vieren van deze feesten. Voor zowel de christelijke als de islamitische respondenten gold daarom dat zij de feestdagen op een andere manier dan normaal gevierd hebben, of helemaal niet konden vieren. Gelovigen kunnen dan wel een belangrijk element van fysieke samenkomst missen. De opmerkingen van sommige respondenten over het vieren van de feestdagen duiden ook op een gevoel van eenzaamheid.

“Ramadan is in zicht voor de moslimgemeenschap. Normaal was het een maand waar ik elke avond de moskee bezocht met mijn ouders, maar dat gaat nu helaas niet door de maatregelen. Nu zullen we het gebed thuis moeten doen. Ook kwam mijn oma regelmatig op bezoek tijdens de ramadan, maar dat kan nu ook niet meer”

Nieuwe vragen naar aanleiding van onderzoek

Dit onderzoek geeft een kleine inkijk in de levens van een groep moslims en christenen in Nederland. Het roept vooral heel veel nieuwe vragen op. Waarom wordt er bijvoorbeeld niet grootschalig gebruik gemaakt van online religieuze activiteiten?  En waarom zijn moslims meer gaan praktiseren deze tijd en christenen niet. Ook kan de vraag gesteld worden of deze respondenten in dezelfde mate zullen blijven praktiseren als de maatregelen tegen corona zullen verdwijnen.

Wil je ook laten weten hoe de coronamaatregelen impact hebben op jouw sociale leven? Meedoen kan nog! Kijk op www.jouwleventijdenscorona.nl om deel te nemen.

Wil je vaker je mening geven in onderzoeken van Labyrinth, schrijf je dan in voor ons panel.

Korte samenvatting van de onderzoeksresultaten

• In totaal hebben 1116 personen deelgenomen aan dit onderzoek.
• De vragenlijst is vanaf 10 april online uitgezet via verschillende kanalen zoals het Labyrinthpanel, Facebookadvertenties, Facebookgroepen en via de interviewers van Labyrinth.
• De vragenlijst is vertaald in het Arabisch, Turks en Engels.
• Van het totaal aantal deelnemers is 60% HBO en/of WO geschoold en 45% is tussen de 25-45 jaar oud.
• Ongeveer 45% van de deelnemers heeft een niet-Westerse achtergrond.
• Ongeveer de helft van de deelnemers rekent zich tot een bepaalde godsdienst of religie.
• De grootste religieuze groepen in dit onderzoek zijn moslims (n = 297, 60%) en christenen (n = 168, 34%). De grootste herkomstgroepen onder de moslims zijn Syrische Nederlanders (n = 139) , Turkse Nederlanders (n = 69) en Marokkaanse Nederlanders (n = 59). Bij christenen zijn dat Autochtone  Nederlanders (n = 112).
• Ongeveer 40% van de gelovigen geeft aan regelmatig (elke maand tot elke week) naar een godsdienstige bijeenkomst te zijn geweest voor de invoering van de coronamaatregelen. Dit aantal verschilt echter per herkomstgroep.
• Van de groep die regelmatig een religieuze bijeenkomst bezoekt, geeft meer dan 90% aan hier na de invoering van de coronamaatregelen geen gebruik meer van te maken.
• Moslims en christenen zijn over het algemeen wel op de hoogte van alternatieve online religieuze activiteiten, maar geven in grote mate aan hier zelf geen gebruik van te maken. Bij de christenen is het 75% die hier geen gebruik van maakt en bij de moslims loopt dit aantal zelfs op tot 80%.   
• De meest populaire online activiteiten zijn online religieuze lezingen, online religieuze lessen en online gebedsdiensten.
• De meest genoemde vormen van binnenshuis religie praktiseren zijn bidden/mediteren, heilige geschriften lezen en liefdadigheid. Bij moslims komt binnenshuis praktiseren meer voor tijdens de coronacrisis, terwijl het bij christenen in dezelfde mate gebeurt.
• De feestdagen bij zowel moslims als christenen worden op een andere manier ervaren dan voorheen, of in vele gevallen helemaal niet gevierd.

Foto’s gemaakt door Milada Vigerova via Unsplash